Αχ Ρόζα, Ρόζα, Ροζαλία, πάμε μαζί στη συναυλία

Από παιδί απορούσα γιατί η Ρόζα δεν πήγε στη συναυλία παρά την επίμονη πρόσκληση των στίχων. Πάντα τη φανταζόμουν σαν μια όμορφη ύπαρξη, ακριβώς όπως την περιγράφει το τραγούδι, που όμως δεν πήγε τελικά στη συναυλία. Τι έκανε μετά η Ρόζα; Άνθισε κατά μόνας χαραμίζοντας το υπέροχο χρώμα της στην ερημιά; Κι αν υποθέσουμε πως έγινε έτσι, της αρκούσε αυτό; Αλλά πάλι, οφείλω να αναρωτηθώ, τι ήταν αυτό εμπόδισε τη Ροζαλία να αρνηθεί την πρόσκληση παρά τον πόθο της να βρεθεί κι αυτή στη συναυλία; Μήπως ποτέ δεν προσκαλέστηκε στ’ αλήθεια; Μήπως αυτή η πρόσκληση έκρυβε παγίδες και υποχωρήσεις που θα νόθευαν την καθαρότητα του χρώματός της; Αλλά πάλι, υπήρξε ποτέ η Ρόζα; Ή ήταν ένα επινοημένο πρόσωπο για τις κερκίδες των θεατών που αγαπούν το ροζ; Το στοίχημα για τι παίζεται;

Το στοίχημα είναι για τον καθένα μας. Εννοώ για τον κάθε θεατή που τραβά μια γραμμή και αποφασίζει ή να απωθήσει τη Ρόζα στο χώρο της πλεκτάνης και της επινόησης ή να αποδεχτεί αυθαίρετα την ύπαρξή της, ακόμα κι όπως αυτή ορίζεται από το τραγούδι της Λιλιπούλης.

Έστω λοιπόν, η περσόνα της Ρόζας που ηθελημένα δεν πάει στη συναυλία θεωρώντας πως το εισιτήριο δεν εξασφαλίζεται με έντιμους και ηθικούς τρόπους, τόσο τουλάχιστον όσο απαιτεί η καθαρότητα του χρώματός της. Η επιμονή στις αμετακίνητες αρχές, έχει πάντα κάτι το συγκινητικό, παραπέμπει σε μια εντιμότητα και αθωότητα, όσο και σε ένα αλύγιστο φρόνημα παρά το τίμημα που καραδοκεί. Η αλήθεια είναι μία και δεν γίνεται να την τεντώσουμε για να μας χωράει λέει η Ρόζα, και δεν είναι αφελής. Έχει πλήρη επίγνωση της ουτοπικότητας της στάσης της, όπως και απόλυτη γνώση του τιμήματος. Από αυτήν την πλευρά η Ρόζα είναι αξιοθαύμαστη, μια μυθιστορηματική περσόνα άξια λόγου, ίσως και για αυτό το περίφημο τραγούδι της Λιλιπούπολης να συγκινεί διαχρονικά.

Όμως. Όμως υπάρχει ο Γιόζεφ Ροτ και Το Εμβατήριο του Ραντέτσκυ (εκδ. Άγρα). Μια άλλη οπτική που ίσως, αν μη τι άλλο, να φανεί χρήσιμη στη Ρόζα του τραγουδιού.

Στις πρώτες σελίδες του μυθιστορήματος, που αναφέρεται στην εποχή των τελευταίων Αψβούργων, κάποιος στρατευμένος αγρότης στη μάχη του Σολφερίνο, σκεπτόμενος με εξαιρετική ωριμότητα, σώζει τον νεαρό και άπειρο αυτοκράτορα από βέβαιο θάνατο. Ορμάει ακαριαία και δέχεται ο ίδιος τη σφαίρα που προοριζόταν για εκείνον. Ανταμείβεται με ένα τραύμα και τον προβιβασμό του σε ανώτερη τάξη, αφού ο αυτοκράτορας του απένειμε έναν τίτλο ευγενείας. Δεν είναι λοιπόν πια χωρικός, είναι ευγενής. Και αυτό το οφείλει ξεκάθαρα στις ικανότητες του. Αρκετά οξυδερκής, διορατικός και συγκροτημένος όπως και αποτελεσματικός. Αναμφισβήτητα έσωσε τον αυτοκράτορα και την αυτοκρατορία, στην αξία των οποίων πίστευε τόσο. (Προς διευκόλυνση όσων ψάχνουν για αλληγορίες: όπου «αυτοκράτορας-αυτοκρατορία» θέστε «λογοτεχνία» και όπου «χωριάτης-ήρωας» βάλτε «επίδοξος ή αφανής συγγραφέας»). Εξαιτίας λοιπόν των ικανοτήτων του ο Τρόττα –έτσι λέγεται ο ήρωας του Σολφερίνο- πηγαίνει στη συναυλία…συγχωρέστε με, εννοούσα γίνεται αριστοκράτης.

Ποια είναι η συνέχεια; Όταν πέφτει στα χέρια του το αναγνωστικό του γιου του, βλέπει πως η ιστορία του αναφέρεται, όμως παραλλαγμένη. Παρουσιάζεται ο ίδιος με το όνομά του, μόνο που είναι καβαλάρης και αξιωματικός και ο αυτοκράτορας μάχεται μαζί του εναντίον πολλών έφιππων αντιπάλων. Δεν είχε αναιρεθεί το γεγονός πως έσωσε τον αυτοκράτορα, ούτε είχε παραποιηθεί το όνομά του, μονάχα που όλα έγιναν πιο γυαλιστερά. Εξοργίστηκε τόσο με αυτή την αλλαγή, που τελικά κατάφερε να βγει εντελώς η ιστορία του από το αναγνωστικό, μένοντας θαμμένη κάπου σε κάποια αρχεία (βλέπε Βιβλιονέτ), ορατή σε κάποιον μελετητή που θα έπεφτε-αν έπεφτε ποτέ- πάνω της τυχαία. Κι επιπλέον σταδιακά έχασε την πίστη του στον αυτοκράτορα, την αυτοκρατορία, την νέα του αριστοκρατική τάξη, τους διέγραψε όλους μένοντας ο ίδιος μετέωρος και εκτός συναυλίας, για να θυμηθούμε λιγάκι τη Ρόζα, τη Ροζαλία του τραγουδιού.

Έτσι μολονότι αμετάκλητα αριστοκράτης πια, απομόνωσε ο ίδιος τον εαυτό του από την νέα του υψηλότερη τάξη, μη μπορώντας να προσαρμοστεί στους διπλωματικούς ελιγμούς και τις αλήθειες που υπήρχαν μεν, καμουφλάρονταν όμως πίσω από δαντέλες. Δεν άντεξε τις δαντέλες. Η μονολιθική εμμονή του στην καθαρή αλήθεια τη δίχως ξόμπλια, τον εμπόδισε να δει ότι η αλήθεια υπάρχει, είναι εκεί, απλώς ο χωρικός την θέλει ωμή και ο αριστοκράτης σερβιρισμένη με ορντέρβ στην χρυσοποίκιλτη πιατέλα. Αυτή ήταν όλη κι όλη η διαφορά, μόνο που φαίνεται πως ο ήρωας του Σολφερίνο δεν είδε πως η διαφορά στον τρόπο σερβιρίσματος δεν επηρεάζει αυτή καθ’εαυτή την αλήθεια (βλέπε αξία λογοτεχνικού έργου). Παρέμεινε βεβαίως αριστοκράτης, ήταν ο ήρωας του Σολφερίνο κι αυτό δεν άλλαζε (βλέπε, έγραψε το αξιόλογο βιβλίο), πλήρως όμως απομονωμένος και αφανής όπως ο ίδιος θέλησε. Επειδή λοιπόν δεν άντεξε τις δαντέλες.

Αντιγράφω από σελ. 34-35: «Ο Γιόζεφ Τρόττα, βαρόνος φον Σιπόλιε δέχτηκε τα αυτοκρατορικά δώρα κατηφής και ενοχλημένος σαν να ήταν προσβολές. Η εκστρατεία κατά της Πρωσίας έγινε χωρίς αυτόν. Η πατρίδα οδηγήθηκε στην ήττα χωρίς αυτόν. Ο Τρόττα ζούσε μέσα στην πίκρα. […] Παρόλο που ήταν ένας άντρας στα καλύτερά του χρόνια, έμοιαζε να γερνάει ολοένα και πιο γρήγορα. Γιατί είχε χάσει τον παράδεισο της απλής πίστης στον αυτοκράτορα, στην αρετή, στην αλήθεια, στην δικαιοσύνη. Είχε φυλακιστεί στη σιωπή και στην αναγκαστική παραδοχή πως η πανουργία εξασφάλιζε την επιβίωση του κόσμου, την ισχύ των νόμων και τη λάμψη των αυτοκρατόρων. Χάρη στη ρητή επιθυμία του αυτοκράτορα το αναγνωσματάριο υπ’αριθμόν 15 αποσύρθηκε από τα σχολεία της Μοναρχίας. Το όνομα Τρόττα έμεινε γραμμένο μόνο στα μητρώα της μεραρχίας του».

Τελικά ο Τρόττα ήταν ακέραιος άνθρωπος ή κάποιος που δεν προσαρμόστηκε επειδή δεν κατάλαβε ότι το στοίχημα δεν ήταν για τις δαντέλες, αλλά για τον πυρήνα της αλήθειας. Και για την αυτοκρατορία βεβαίως.

Όπως και να έχει το Ρόζα, Ροζαλία παραμένει ένα από τα αγαπημένα μου τραγούδια. Και τα πιο μυστηριώδη.

 

ΥΣ Οποιαδήποτε ομοιότητα με πρόσωπα και πράγματα είναι πραγματική.